بخش چهارم - تمرینات ریتم خوانی

متر لنگ

در مترلنگ، ضرب هایی که در یک میزان قرار دارند، با یکدیگر مساوی نیستند، همانند انسان لنگ که در هنگام راه رفتن، قدم های نامساوی برمی دارد. در متر ساده هر ضرب به دو یا چهار قسمت مساوی تقسیم می شود. در متر ترکیبی هر ضرب به سه یا شش قسمت مساوی تقسیم می شود.
در متر لنگ، مخلوطی از ضرب های ساده و ترکیبی وجود دارند. به عبارت دیگر یک میزان لنگ، هم دارای ضرب یا ضرب هایی است که به دو یا چهار قسمت مساوی قابل تقسیم هستند و هم دارای ضرب یا ضرب هایی که به سه یا شش قسمت مساوی قابل قسمت باشند به عنوان مثال از قرار گرفتن یک کششِ سیاه در کنار یک کششِ سیاهِ نقطه دار، نوعی از میزان لنگ به وجود می آید.
میزان نمای و میزان نمای جزو متداول ترین میزان های لنگ در موسیقی ایرانی هستند که در ادامه به آنها پرداخته می شود.

میزان نمای

میزان نمایی است که درهر میزان آن، پنج نت واحد(چنگ) یا معادل آن وجود دارد. همانطور که از تعریف ذکر شده مشخص است، در هر میزان ، پنج نت چنگ قرار دارد. نحوه دسته بندی این پنج چنگ به نحوی است که دوچنگ آن باعث تشکیل یک نت سیاه و سه چنگ دیگر باعث تشکیل یک نت سیاه نقطه دار می شوند.
به عبارت دیگر در میزان دو ضرب پا وجود دارد که این دو ضرب با یکدیگر مساوی نیستند، چون یک ضرب سیاه است و متشکل از دو کششِ چنگ است و ضرب دیگر سیاه نقطه دار است و متشکل از سه کششِ چنگ است. ترتیب قرار گرفتن این دو کششِ سیاه و سیاه نقطه دار می تواند به دو صورت باشد. در حالت اول، سیاه در ضرب اول و سیاه نقطه دار در ضرب دوم قرار می گیرد و در حالت دوم باالعکسِ حالت اول است یعنی سیاه نقطه دار در ضرب اول و سیاه در ضرب دوم قرار می گیرد.
در بالای یک قطعه موسیقی با میزان نمای اعدادی به صورت(3+2) یا(2+3) وجود دارد که هر عدد بیانگر تعداد چنگ های موجود در یک ضرب است. (3+2) یعنی ضرب اول که با عدد (2) نشان داده شده است از دوچنگ یا یک سیاه و ضرب دوم که با عدد (3) نشان داده شده، از سه چنگ یا یک سیاه نقطه دار تشکیل شده است. (2+3) یعنی ضرب اول از سه کششِ چنگ یا یک کششِ سیاه نقطه دار و ضرب دوم از دو کششِ چنگ یا یک کششِ سیاه تشکیل شده است. در ادامه به تمرینات میزان نمای خواهیم پرداخت.

میزان نمای

ریتم نیز از انواع ریتم های لنگ است، بدین معنی که ضرب های موجود در میزانِ با یکدیگر برابر نیستند. ریتم ریتمی است که در هر میزان آن هفت نت 1/8 واحد یا معادل آن وجود داشته باشد. میدانیم که نت 1/8 واحد همان نت چنگ است.

بنابر این در هر میزان هفت نت چنگ وجود دارد. دسته بندی این هفت نت چنگ به نحوی است که دوچنگ ، یک نت سیاه را تشکیل می دهند، دوتای دیگر هم سیاهی دیگر را تشکیل می دهند و در نهایت سه چنگ باقیمانده، یک نت سیاه نقطه دار را تشکیل می دهند. بنابر این در هر میزان سه ضرب نامساوی وجود دارد که متشکل از دو سیاه و یک سیاه نقطه دار است.
ترتیب قرار گرفتن ضربهای ذکر شده می تواند متفاوت باشد. در ریتم لنگ، تعداد چنگ هایی که در هر ضرب قرار دارد، به ترتیب از چپ به راست بر روی اولین میزانِ قطعه موسیقی نوشته می شود.

مثلا اگرضرب های اول و دوم سیاه باشند و ضرب سوم سیاه نقطه دار باشد، بر روی اولین میزان از قطعه موسیقی، اعداد(3+2+2) نوشته می شود. مانند شکل زیر: سیاه نقطه دار می تواند در ابتدای میزان قرار گیرد. در چنین حالتی اعداد(2+2+3) بر روی اولین میزان از قطعه موسیقی قرار می گیرد. مانند شکل زیر: برای اجرای تمرین زیر که در میزان نمای هفت هشت و به صورت(3+2+2)است، در ابتدا فرمول ریتم خوانی(یک، دو/یک،دو/یک،دو،سه) را چندین بار خوانده و سپس تمرین زیر را اجرا کنید. هر عدد بیانگر یک چنگ است. برای شماره های یک که سر ضرب هستند، ضرب پابزنید. برای اجرای متر هفت هشت با ضرب های(2+3+2) از فرمول ریتم خوانی(یک، دو/یک، دو،سه/یک،دو)استفاده کنید.هر عدد بیانگر یک چنگ است. برای اعداد یک که سرضرب هستند ضرب پا بزنید. قبل از اجرای هر تمرین، فرمول ذکر شده را چند بار ادا کرده و سپس اقدام به اجرای تمرین مربوطه کنید. این شکل از میزان هفت هشت، نادر است.